Onderlinge vriendschappen – Roselinde Wijnands
De componisten Johannes Brahms, Edvard Grieg, Julius Röntgen en Jean Sibelius lijken misschien op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken te hebben, maar niets is minder waar. Deze vier componisten werden verbonden door onderlinge vriendschappen en briefwisselingen.
Vanavond hoort u onder meer het symfonische gedicht Finlandia van Sibelius. Het werk is een patriottisch stuk waarmee Sibelius zich afzet tegen de toenemende censuur van Rusland. Opwindende en turbulente melodieën vertegenwoordigen de nationale strijd van het Finse volk. Tegen het einde wordt de muziek kalmer en wordt de serene Finlandia-hymne gespeeld, het tegenwoordige officieuze volkslied van Finland.
Een andere Scandinaviër, de Noor Edvard Grieg, componeerde muziek voor het toneelstuk Peer Gynt van Henrik Ibsen. Van deze beroemde toneelmuziek speelt het USKO voor u de delen: Morgenstemming (ochtendstemming), Dovregubbens hall (In de hal van de Bergkoning), Arabisk dans (Arabische dans), Peer Gynts hjemfart (Peer Gynt‘s thuiskomst), en Solveigs sang (Solveig’s lied).
Een goede vriend van Grieg was de Nederlands-Duitse componist Julius Röntgen. Ze bezochten elkaar dikwijls en bespraken hun composities en muzikale smaak. Ook zijn er talloze briefwisselingen tussen Röntgen en Grieg bewaard gebleven. Röntgen groeide op in een huis waar vele gerenommeerde musici verbleven. Daardoor kreeg hij de omgang met musici van internationale statuur met de paplepel ingegoten. Röntgens vader was concertmeester en zijn moeder was een pianiste. Zijn oeuvre bestond uit ruim 600 composities.
Een andere componist met wie Röntgen goed bevriend was is Johannes Brahms. In 1884 bezocht Brahms Amsterdam om er zijn Pianoconcert in Bes-groot te dirigeren. Röntgen werd uitverkoren solist te zijn. Brahms had veel sympathie voor Röntgen. Zo schrijft hij een brief aan zanger Johannes Messchaert waarin stond; “Hij is”, schrijft Brahms in 1895, “een kind gebleven, zo onschuldig, rein, open, enthousiast, met zijn bepaald komisch naïeve en nerveuze manieren”. Hij prijst Röntgen daarenboven als een uniek en zeer lieftallig figuur.
Het Schicksalslied (lied van het lot) van Brahms is gecomponeerd op het gedicht Hyperions Schicksalslied, geschreven door Friedrich Hölderlin. Het gedicht beschrijft de zaligheid van de goden en het lijden van de mensheid. Dit romantische werk is evenwichtig van structuur, maar kent ook veel dramatiek, waarmee het bovenstaande contrast heftig wordt uitgebeeld.
Brahms’ Akademische Festouvertüre is een eerbetoon aan de Universiteit van Breslau in 1880, waar Brahms een eredoctoraat werd toegekend in de wijsbegeerte. Ook toen werd de link naar drinkliederen snel gelegd, aangezien het werk studentikoze drinkliederen bevat die bij de Breslause academici wel bekend zullen zijn geweest. Het werk bevat ingewikkelde structuren die los en episodisch lijken, maar eigenlijk vakkundig (‘academisch’) opgebouwd zijn;en hint naar de titel van het werk.
Het werk In de Blauwe Nacht door Reza Namavar is een opdrachtcompositie geschreven voor alle studentenorkesten in Nederland. Dertien muziekgezelschappen zullen dit werk ten gehore brengen, waaronder uiteraard het USKO. Het centrale concept van het stuk van Reza is evolutie. Iedereen is met elkaar verbonden door een gedeelde afkomst. Met de vraag: “hoe kan in de massa het individu zichtbaar blijven?”, laat Namavar het contrast tussen collectivisme en individualisme horen. Het werk begint als een grote muzikale machine die zichzelf uit verstilling richting massaliteit ontwikkelt, met flashbacks waarin een solo instrument overblijft en de rest zwijgt.
Verder zal het koor vijf a-capella werken uitvoeren, waaronder de prachtige miniatuur Wandrers Nachtlied van de Nederlandse componist Alphons Diepenbrock (een zetting van een beroemd gedicht van Goethe) en het complexe motet O Heiland, reiß die Himmel auf van Brahms, waarin een eenvoudig kerklied op verschillende manieren wordt verwerkt.
De vriendschap tussen de componisten van vanavond zult u beleven vanuit de vriendschap binnen het Utrechts Studenten Koor en Orkest. Wij wensen u veel genoegen met het luisteren naar ons concert.
